Y Cyngor yn pennu ei gyllideb ar gyfer 2024-25

• Yn dilyn proses graffu hir, mae'r cyngor wedi cymeradwyo cyllideb sy'n adlewyrchu'r heriau a wynebir gan awdurdodau lleol ar ôl 14 mlynedd o galedi a chwyddiant.
• Fodd bynnag, mae toriadau i lanhau strydoedd wedi'u dileu yn ogystal ag i ailgylchu, canolfannau cymunedol a mwy.
• Cynnydd o 9.5 y cant yn y dreth gyngor i helpu ariannu pwysau sylweddol a wynebir gan y gwasanaethau cymdeithasol.
• Gostyngiadau mewn toriadau arfaethedig i gyllidebau dirprwyedig ysgolion o 5 y cant i 3 y cant, gyda chyllid ar gyfer cyflogau a phensiynau.

 

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr wedi cytuno ar gyllideb newydd ar gyfer 2024-25 yng nghanol yr hyn y mae’r Arweinydd Huw David wedi’i ddisgrifio fel ‘rhai o’r heriau mwyaf y mae llywodraeth leol erioed wedi’u hwynebu’.

Gyda chyllideb refeniw crynswth o £520m, cyllideb refeniw net o £359.7m, cyllideb buddsoddi cyfalaf ychwanegol o £110.5m a chynnydd yn y dreth gyngor o 9.5 y cant, cyfanswm yr arbedion y bydd angen i'r cyngor eu canfod ar gyfer y flwyddyn fydd ychydig dros £13m.

Mae gostyngiad arfaethedig mewn cyllid ysgolion wedi gostwng o 5 y cant arfaethedig i 3 y cant, ac mae’r Cabinet wedi cytuno y bydd ysgolion yn cael arian ychwanegol i helpu cwrdd â phwysau cyflog a phrisiau a allai gyrraedd cyn uched â £5m, sy’n golygu cynnydd arian parod cyffredinol am y flwyddyn.

Mae cynigion ar gyfer cau gorsaf fysiau Pen-y-bont ar Ogwr wedi’u dileu, ac mae toriadau arfaethedig i gyllid ar gyfer glanhau strydoedd, canolfannau ailgylchu, canolfannau cymunedol, mannau chwarae, cymorth i blant ag anghenion ychwanegol, a chymorth i helpu’r trydydd sector i ddelio â rhyddhau o’r ysbyty i gyd wedi’u hosgoi.

Gyda £103m i gefnogi ysgolion yn uniongyrchol gyda chostau rhedeg, cyflogau athrawon a staff a mwy, bydd gwasanaethau a ddarperir gan Addysg a Chymorth i Deuluoedd yn derbyn mwy na £30m o'r gyllideb.

Bydd hyn yn cynnwys £6.8m i ddarparu cymorth hanfodol i ddysgwyr, £3.8m ar gyfer gwasanaethau sy'n helpu teuluoedd lleol a £3.87m ar gyfer y rhaglen moderneiddio ysgolion sydd wedi'i neilltuo ar gyfer gwella a gwella cyfleusterau addysgol ar draws y fwrdeistref sirol.

Fel rhan o’r rhaglen buddsoddi cyfalaf gwerth £110.5m, bydd y cyngor yn darparu adeiladau modern newydd ar gyfer ysgolion fel Heronsbridge (£23.2m), Ysgol Gynradd Mynydd Cynffig (£9.2m) ac Ysgol Gymraeg Bro Ogwr (£10.1m).

Mae'r rhaglen buddsoddi cyfalaf yn cynnwys £2.3m ar gyfer estyniadau ystafelloedd dosbarth yn ysgolion cynradd Pencoed a Choety.

Mae hefyd yn cynnwys £2.1m ar gyfer galluogi mwy o ddefnydd cymunedol o gyfleusterau ysgol, £1.5m ar gyfer bloc addysgu newydd yn Ysgol Gyfun Bryntirion, £1.1m ar gyfer darpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg ym Mhen-y-bont ar Ogwr a Phorthcawl, ychydig dros £1m ar gyfer y gwaith parhaus o gyflwyno y fenter prydau ysgol am ddim, a mwy.

Bydd Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant yn derbyn bron i £105m i ddarparu gwasanaethau hanfodol ar gyfer 2024-25. Bydd hyn yn cynnwys £29.5m ar gyfer gwasanaethau sydd wedi’u hanelu at bobl hŷn, £27.6m ar gyfer gofal cymdeithasol plant, £25m ar gyfer oedolion ag anableddau dysgu a £5.8m ar gyfer gwasanaethau sy’n gofalu am les pobl, yn cadw eu hannibyniaeth ac yn eu hatal rhag bod angen cymorth pellach cyhyd ag y bo modd.

Bydd mwy na £5.9m yn cefnogi oedolion ag anableddau corfforol a nam ar y synhwyrau, a £4.8m yn cael ei ddefnyddio ar gyfer rheoli a darparu gwasanaethau sydd wedi’u hanelu at oedolion. Bydd £5.3m pellach yn cael ei gyfeirio at helpu oedolion sydd ag anghenion iechyd meddwl.

Bydd buddsoddiad cyfalaf yn y gyfarwyddiaeth ar gyfer y flwyddyn yn cynnwys £395,000 ar gyfer gwasanaethau Teleofal i gefnogi pobl gartref a helpu i'w cadw'n ddiogel, a £108,000 ar gyfer cyfleusterau gwell yng Nghanolfan Bywyd Cwm Ogwr.

Bydd y gyfadran Cymunedau yn derbyn mwy na £30m a fydd yn cael ei ddefnyddio i ddarparu gwasanaethau megis strydoedd glanach, gwasanaethau ailgylchu a gwastraff (£12.9m), priffyrdd a mannau gwyrdd (£11.5m) a chefnogi'r economi leol ac adnoddau naturiol (£1.4m).

Bydd cymunedau hefyd yn elwa o nifer o fuddsoddiadau cyfalaf drwy gydol y flwyddyn, gan gynnwys £4.6m ar gyfer y gronfa ffyniant a rennir sy’n cefnogi adfywio cymunedol, £2.8m ar gyfer uwchraddio parhaus meysydd chwarae plant, a buddsoddiad o £2.3m mewn cerbydau fflyd.

Gyda £1m ar gyfer rhaglen adnewyddu priffyrdd, bydd £521,000 yn cael ei fuddsoddi mewn gwelliannau strwythurol i briffyrdd, £400,000 ar gyfer colofnau goleuadau stryd newydd a gwaith i gryfhau pontydd afonydd, a £250,000 ar gyfer gwelliannau i ffyrdd cerbydau.

Mewn mannau eraill, bydd gwasanaethau a gwmpesir o dan gyfarwyddiaeth y Prif Weithredwr yn cael £22.4m gan gynnwys £3.48m ar gyfer tai a digartrefedd a £5.7m ar gyfer gwasanaethau cyfreithiol, democrataidd a rheoleiddiol y cyngor, tra bydd £59m yn cael ei wario ar gyllidebau'r cyngor cyfan sy'n cwmpasu meysydd o'r fath, fel cynllun gostyngiadau’r dreth gyngor, rhyddhad ardrethi dewisol, cyllidebau yswiriant, codiadau cyflog a phrisiau a mwy.

Mae buddsoddiadau cyfalaf sylweddol eraill ar gyfer y flwyddyn i ddod yn cynnwys £10.6m ar gyfer ailddatblygu parhaus Pafiliwn y Grand Porthcawl, a £1.7m ar gyfer grantiau cyfleusterau i’r anabl i helpu i gefnogi pobl yn eu cartrefi eu hunain.

Mae’r argyfwng ariannu cenedlaethol sy’n effeithio ar gynghorau ledled y DU wedi ein gorfodi i wneud rhai penderfyniadau arbennig o anodd ar gyfer 2024-25, ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig i bobl ddeall pam yr ydym ni, a phob cyngor arall, bellach yn canfod ein hunain yn y sefyllfa hon. Ar ôl i Lywodraeth y DU gychwyn mesurau cyni cenedlaethol yn 2010, gorfodwyd cynghorau i dreulio mwy na degawd yn ceisio darparu gwasanaethau gan ddefnyddio adnoddau sy’n crebachu’n gyson. Cyflawnwyd hyn trwy gymysgedd o dorri cyllidebau, cynyddu taliadau a threth y cyngor, gollwng rhai gwasanaethau anstatudol yn gyfan gwbl neu ddatblygu mentrau newydd fel ein rhaglen Trosglwyddo Asedau Cymunedol.

Mae ymchwil diweddar gan Cambridge Econometrics yn amlygu sut gwaethygodd y sefyllfa yn dilyn Brexit yn 2020, a bod hyn yn ei dro wedi ein harwain yn uniongyrchol i’r argyfwng Costau Byw presennol. Chwaraeodd y pandemig byd-eang ei ran hefyd yn yr ystyr ein bod wedi gweld cynnydd enfawr yn nifer y bobl sy'n cyflwyno eu hunain yn ddigartref neu sydd angen cymorth gwasanaethau cymdeithasol. Rhowch yr holl bethau hyn at ei gilydd o fewn cyfnod mor fyr, ac mae gennych chi rysáit ar gyfer yr argyfwng ariannu rydyn ni nawr yn delio ag ef. Wrth osod y gyllideb ar gyfer 2024-25, rydym unwaith eto wedi blaenoriaethu ein trigolion mwyaf bregus ac wedi cymryd gofal mawr i sicrhau y gallwn barhau i ddarparu gwasanaethau hanfodol dros y 12 mis nesaf, ond ni allaf bwysleisio digon pa mor anodd yw’r sefyllfa.

Peidied neb â chamgymryd, mae llywodraeth leol yng nghanol argyfwng ariannu cenedlaethol, a rhai o’r heriau mwyaf y mae cynghorau erioed wedi’u hwynebu. Mae angen cymryd camau brys ar raddfa genedlaethol i unioni hyn nawr, ymhell cyn y bydd yn rhaid i’r cylch nesaf o gynllunio’r gyllideb ddechrau ar gyfer 2025-26.

Wrth siarad ar ôl y cyfarfod, dywedodd Arweinydd y Cyngor, Huw David

Ychwanegodd y Cynghorydd Hywel Williams, Aelod Cabinet ar gyfer Adnoddau: “Rydym wedi wynebu pwysau digynsail wrth osod y gyllideb hon, ac rydym yn ddiolchgar i bawb a gymerodd ran yn y broses ymgynghori a chraffu a dynnodd fwy na 2,839 o ymatebion a 40 o argymhellion trawsbleidiol.

“Er ein bod wedi ymgorffori cymaint o’r adborth hwn â phosibl, mae’n bwysig nodi bod rhai awgrymiadau’n anymarferol neu nad oeddent wedi sicrhau’r arbedion neu’r refeniw gofynnol. O ganlyniad, ni ellid ei defnyddio i gyd gan y byddai wedi creu cyllideb anghytbwys, y mae’n ofynnol yn gyfreithiol inni ei hosgoi.

“Mewn byd delfrydol, ni fyddai’n rhaid i ni dorri cyllidebau na chynyddu’r dreth gyngor er mwyn ariannu gwasanaethau hanfodol fel gwasanaethau cymdeithasol ac addysg yn ddigonol. Yn anffodus, dyma’r realiti y mae’n rhaid inni ei wynebu, ac ni allwn gilio i ffwrdd yn awr bod yn rhaid gwneud penderfyniadau anodd.

“Tra bod cyllid llywodraeth leol yn parhau i wynebu dyfodol anodd ac ansicr, rwyf am roi sicrwydd i drigolion y bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr yn parhau i ymladd ac eirioli ar eich rhan, ac i wneud popeth o fewn ein gallu i ddod o hyd i ffyrdd newydd ac arloesol o gyflawni gwasanaethau wrth i ni symud i 2024-25 a thu hwnt.”